Endometriosis: Ni ugonjwa upi huu ambao mwanahabari wa Kenya Jahmby Koikai alikuwa akipambana nao? - BBC News Swahili (2024)

5 Juni 2024

Kifo cha mtangazaji maarufu kutoka Kenya Jahmby Koikai ambaye alikuwa akipambana na maradhi ya Endometriosis kwa muda mrefu kimezua huzuni miongoni mwa mashabiki wake na wote waliomjua .Pia kimefungua ukurasa mwingine wa watu kutaka kujua zaidi kuhusu ugonjwa au hali hiyo ya Endometriosis.

Nyota huyo wa muziki aina ya rege aliyejulikana pia kama Fyah Mummah Jahmby aliaga dunia Jumatatu tarehe 3 Juni akiwa hospitalini .Alianza taaluma yake kama mtangazaji wa redio kabla ya kuanza kuandaa tamasha za muziki wa rege.

Mapambano yake na Endometriosis yalimfanya Njambi Koikai kuanza kampeini ya kuwahamisha watu kuhusu ugonjwa huo ambao huwasababishia wanawake matatizo ya uzazi .

Inakadiriwa kuwa 10% ya wanawake wana hali hii, ambayo inaweza kujumuisha maumivu makali ya kudhoofisha mwili. Lakini haijafanyiwa utafiti wa kutosha, haieleweki vizuri – na bado haina tiba.

Endometriosis ni ugonjwa wa uzazi unaohusishwa na hedhi ambapo tishu zinazofanana na ukuta wa tumbo la uzazi hupatikana katika maeneo mengine ya mwili, ikiwa ni pamoja na mirija ya uzazi, mfupa wa nyonga, uke na utumbo. Katika hali nadra, imepatikana hata kwenye mapafu, macho, mgongo na ubongo. Wakati mmoja ilifikiriwa kuwa mahali pekee katika mwili ambapo endometriosis haikutokea ni wengu, lakini mnamo 2020 ilipatikana huko pia .

Dalili ni pamoja na maumivu makali hadi ya kudhoofisha mwili mara nyingi katika eneo la mfupa wa nyonga/pelvic , uchovu, na hedhi nzito. Ingawa kuna hali nyingi za kiafya ambazo hazijulikani sana ambazo zina ufadhii mdogo wa kuzifahamu na hazijafanyiwa utafiti, chache ni za kawaida kama endometriosis, ambayo huathiri takriban watu 176m ulimwenguni . Nchini Marekani, ambako, kama ilivyo katika nchi nyingine, inakadiriwa kuathiri mwanamke mmoja kati ya 10 wa umri wa kuzaa , inapokea takriban $16m (£4.7m) katika ufadhili wa utafiti kila mwaka . Ugonjwa wa Crohn, unaoathiri mtu 1 kati ya 100 nchini Marekani, hupokea $90m .

Maumivu sio matokeo pekee ya endometriosis. Utafiti wa 2012 katika nchi 10 uligundua kuwa endometriosis hugharimu kila mgonjwa jumla ya wastani ya €9,579 (£8,600) kwa mwaka katika huduma ya afya, tija na ubora wa gharama za maisha - hiyo ni zaidi ya €26 (£23.45) kwa siku. Utafiti kutoka 2022 unaonyesha kwamba idadi hii imepanda, na hivyo kuweka gharama zisizo za moja kwa moja kwa wale walio na ugonjwa wa endometriosis nchini Marekani kwa $16,000 (£12,548). Hali hiyo inahusishwa na utasa - 20-50% ya wanawake wenye utasa wana endometriosis na 30-50% ya wanawake walio na endometriosis wana utasa . Kama matokeo, kulingana na ukali wa ugonjwa huo, wengi wa wale walio na endometriosis ambao wanataka kupata watoto wanakabiliwa na uwezekano wa kutumia maelfu kwa matibabu ya uzazi.

Kisha kuna nafasi kwamba maumivu yenyewe huwafanya wagonjwa kuwa katika hatari ya hali nyingine.

"Tuna ushahidi mzuri kwamba kuwa na maumivu makali hubadilisha mfumo wako mkuu wa neva, hubadilisha jinsi unavyoitikia maumivu katika siku zijazo na kukuweka katika hatari ya kuathiriwa na magonjwa mengine ya muda mrefu," anasema Katy Vincent, mtafiti wa maumivu katika Chuo Kikuu cha Oxford nchini Uingereza.

Kwa wagonjwa ambao wana dalili, na wengi hawana, dalili ya msingi ni maumivu makali ya mfupa wa nyonga au pelvic bila sababu dhahiri ya kimwili.

Utambuzi wa endometriosis una asili ya zamani

Ugunduzi wa endometriosis mara nyingi unahusishwa na mwanasayansi wa Jamhuri ya Czech Karl von Rokitansky mnamo 1860 , ingawa hii inabishaniwa na uvumbuzi wa hapo awali ambao pia umerekodiwa. Rekodi za dalili kama vile endometriosis, wakati huo huo, ni za zamani. Uchunguzi mmoja wa uwakilishi wa maumivu ya mfupa wa nyonga au pelvic katika fasihi ya matibabu uligundua kuwa kesi nyingi zilizotolewa kama "hysteria" zinaweza kuwa endometriosis . "Maana ya asili ya degedege wakati wa enzi hii kwa ujumla inarejelea wanawake kuanguka chini' utafiti unabainisha. "Wanaweza kuelezea kwa urahisi majibu ya maumivu makali ya tumbo."

Dalili za endometriosis mara nyingi hupuuzwa

Nilizungumza na wanawake watatu ambao sasa wamegunduliwa kuwa na endometriosis, wote wakiwa na miaka 20 na 30. Njiani, wote watatu walikuwa wametambuliwa kuwa na hali tofauti na dalili zao kutupiliwa mbali au kupuuzwa. "Sikumbuki hata daktari mmoja au daktari wa hospitali, mtu yeyote, akisema neno 'endometriosis'. Au hata kuuliza tu maswali sahihi," anasema Alice Bodenham, 36.

Sehemu ya tatizo ni tabia ya utaratibu ya kukataa maumivu ya wanawake , wakati maumivu ni ya dalili za kawaida za endometriosis . Nilijionea haya mwenyewe nilipopata uchunguzi mmoja wa ndani wa ultrasound ukiwa na uchungu sana na nikawajulisha madaktari: Baadaye nilipokea matokeo yangu kwenye chapisho na barua "mgonjwa alipata usumbufu mdogo wakati wa uchunguzi" Kufanya mambo kuwa mabaya zaidi, hakuna uwiano kati ya kiwango cha maumivu na ukali wa hali ya mtu binafsi .

Kwa kuwa hakuna njia zisizo vamizi za utambuzi wa uhakika, bila daktari kuamini maelezo ya mgonjwa kuhusu dalili, hakuna rufaa ya uchunguzi. Lakini dalili za wanawake, pia, mara nyingi hupuuzwa kuwa "jambo lililo katika kichwa chako" .

Basi, inaweza kuwa mshangao kwamba uchunguzi mmoja wa serikali ya Uingereza wa watu 10,000 walio na ugonjwa wa endometriosis uliothibitishwa uligundua kuwa 58% walikuwa wamemtembelea daktari mara 10 au zaidi kabla ya kutumwa kwa mtaalamu. Bodenham, kwa mfano, alianguka mara nyingi kabla ya maumivu yake kuchukuliwa kwa uzito.

Caitlin Conyers, 29, ambaye anaendesha blogu ya Diary Yangu ya Endometriosis , alianza kushuku kuwa anaweza kuwa na hali hiyo kupitia utafiti wake mwenyewe, lakini hili lilikataliwa na madaktari wake. "[Nilipokuwa na umri wa miaka 21], niliishia katika kituo cha huduma ya dharura. Nilikuwa nikichunguza sababu tofauti na moja ilikuwa endometriosis na nilipendekeza hili kwa daktari wakati huo na wakasema tu, 'La, hapana! hakika sio hivyo, "anasema. "Nilieleza kwamba nilikuwa na maumivu makali sana wakati wa hedhi na maumivu ya tumbo kwa ujumla na bado walisema hapana."

Vincent wa Oxford hasiti iwapo jinsia ina wajibu. "Kama kila mvulana mwenye umri wa miaka 14 angeenda kwa daktari na kusema, 'Mimi hukosa siku mbili za shule kila mwezi', wangeacha kukosa shule kila mwezi," anasema.

Kufanya mambo kuwa magumu zaidi, madaktari pia wakati mwingine hushindwa kupata ushahidi wa vidonda kwenye uchunguzi wa awali, hasa ikiwa vidonda ni vya juu juu . Mijadala ya Endometriosis imejaa hadithi za uchunguzi wa uwongo usiofaa .

Ukosefu wa ufahamu kwa upande wa mgonjwa unaweza kuchelewesha utambuzi pia. Miiko ya hedhi bado inaendelea katika tamaduni zote, na wawili kati ya wanawake niliozungumza nao waliripoti kuambiwa, iwe na familia au kupitia elimu ya ngono, kwamba wanaweza kuwa na hedhi yenye uchungu. Kile ambacho hawakuelewa kamwe ni jinsi hedhi ya kawaida inapaswa kuwa chungu (au la).

Mashirika ya misaada ya Endometriosis na wanakampeni kote ulimwenguni wanafanya kazi ili kuongeza ufahamu, na juhudi zao zinaonekana kusaidia. Mnamo 2017 serikali ya Australia ilizindua Mpango wa Kitaifa wa Endometriosis wa kwanza wa aina yake ambao unatafuta "kuboresha matibabu, uelewa na ufahamu" wa hali hiyo, na kuongeza ufadhili hadi A$4.5m (£2.5m), miongozo mipya ya kliniki na - muhimu sana - kwa mhusika kufanywa sehemu ya elimu ya matibabu ya wataalamu wa afya ya msingi. Nchini Uingereza, shirika la ushauri la serikali la Taasisi ya Kitaifa ya Afya na Utunzaji Bora (NICE) ilitoa miongozo mwaka wa 2017 kwa lengo la kuainisha njia za utambuzi na matibabu kwa wagonjwa. Mnamo 2022, Endometriosis UK ilifanya kampeni kwa mafanikio ili miongozo ya NICE isasishwe kulingana na maendeleo katika uelewa wa hali hiyo.

Lakini wakati hizi zote ni hatua chanya, tayari kuna miongozo mingi kwa Madaktari kufuata, anasema Anne Connolly, bingwa wa kliniki wa afya ya wanawake katika Chuo cha Royal . Lone Hummelshoj, mwanzilishi mwenza wa World Endometriosis Society, anaongeza kuwa ukosefu wa vituo maalum ni tatizo jingine duniani kote.

Ukweli wa kukatisha tamaa wa matibabu ya endometriosis

Hata baada ya utambuzi kufikiwa, udhibiti wa dalili sio wa moja kwa moja hata kidogo - na habari potofu huendelea hapa pia.

Madaktari wengine bado wanawaambia wagonjwa kuwa ujauzito ni matibabu madhubuti. Daktari mmoja aliniambia alishuku endometriosis - lakini, akaongeza, "hakuna mengi tunayoweza kufanya isipokuwa kupata mimba". Kwa kuzingatia kwamba ugonjwa huo unaweza kuathiri uzazi wa wagonjwa , hii inaonekana kama hali ya kutojali .Pia si sahihi: ingawa inaweza kupunguza dalili za endometriosis kwa baadhi, ni kwa muda wa ujauzito tu. Kwa wengine, maumivu ya endometriosis yanaweza kuendelea na hali yenyewe inaweza kusababisha matatizo wakati wa ujauzito .

Tiba nyingine inayowezekana ni kukoma kwa hedhi kunakosababishwa na matibabu . Walakini, sio chaguo la muda mrefu kwa sababu inaweza kuathiri wiani wa mfupa, haswa kwa vijana, na, ingawa ni nadra, moja ya athari zinazoweza kutajwa na chapa ya Zoladex ni kukoma kwa hedhi kamili kwa bahati mbaya . Cook aliniambia kuna ukosefu wa kibali cha habari kuhusu matumizi ya matibabu haya. Anasema, "moja ya mambo ninayosikia sana ni idadi ya wanawake ambao huishia kutumia dawa za kulevya au kudungwa sindano za kwenda kwenye menopause ya kitabibu na hawatambui ndivyo ilivyo".

Kwa hivyo, kuna utafiti unaoendelea katika njia mbadala zinazowezekana. "Matibabu ya dawa za endometriosis yanalenga kabisa hom*oni na tunahitaji kitu kingine kwa sababu tunajua kwa wanawake wengi ambayo haifanyi kazi vizuri," anasema Krina Zondervan, profesa wa magonjwa ya uzazi na genomic katika Chuo Kikuu cha Oxford. "Na inatoa madhara mengi ambayo wanawake hawana furaha kuwa nayo kwa muda mrefu."

Ingawa wanatibu dalili tu, sio hali, dawa za kutuliza maumivu ni chaguo jingine. Lakini pia hazina athari mbaya. Bodenham ananiambia jinsi dawa za kutuliza maumivu za opioid ambazo amekuwa akitumia kwa miaka mitatu iliyopita zimemuacha na athari nyingi ikiwa ni pamoja na "anaemia na shinikizo la damu". Anasema, "Nilikuwa nikikimbia kilomita 5 kila wiki… na sasa siku kadhaa nikitembea tu kwenda chini ili kupata glasi ya maji ninahisi kama kukimbia marathoni".

Licha ya hayo, Bodenham anahisi mwenye bahati kuzipokea - anajua kujaribu kupata dawa kali za kutuliza maumivu kunaweza kusababisha shutuma za uraibu. (Pia kuna hatari kwamba matumizi ya dawa za kutuliza maumivu ya opioid yatasababisha matumizi mabaya au utegemezi, ingawa hii ni ndogo kati ya wale ambao hawana historia ya matumizi mabaya ya dawa za kulevya au uraibu .)

Kuna matumaini. Profaili ya ugonjwa inaongezeka na juhudi zinafanywa kuelimisha madaktari na wagonjwa kuhusu maumivu ya mfupa wa nyonga/pelvic. Lakini wagonjwa wanaposubiri mfumo wa matibabu ufikie, dalili zao bado hazieleweki na magonjwa yao yanatambuliwa vibaya na athari mbaya za kiakili na kiafya.